İSTANBUL (İGFA) – Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, zihinsel esneklik konusunu kıymetlendirdi.
ZİHİNSEL ESNEKLİĞİ OLMAYANLAR TEKRARA DÜŞÜYOR
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, zihinsel esneklikten kastedilenin yeni durumlara ahenk sağlama mahareti olduğunu tabir ederek, “Aslında insanların zihinsel olarak yeni bilgileri kabul etme, öğrenmeye açık olma, esnek düşünebilme ve meselelere farklı tahliller bulabilme kapasiteleri var. Bu çok hayati bir bahis. Mesela yanılgıları düzeltme yeteneği de zihinsel esnekliğe giriyor. Yeni öğrenme prosedürleri geliştirme de zihinsel esnekliğe giriyor. Zihinsel esnekliği olanlar evlendiği vakit, yeni bir şeyle tanıştığı vakit, yeni bir iş olduğu vakit başarılı oluyorlar. Zihinsel esnekliği olmayanlar ise birebir şeyleri tekrar ediyorlar.” dedi.
İnsanların öğrenme süreçlerinde deneme yanılma formülü üzerinde durulduğunu kaydeden Prof. Dr. Tarhan, bu modelde, yanılgı yapan bir kişinin çoklukla ikinci sefer tıpkı yanılgıyı yapmamayı öğrendiğini, lakin ömür boyunca birebir yanılgıyı bir sefer bile tekrarlamamanın sıkıntı olduğunu, bu nedenle, her şeyi deneme yanılma yoluyla öğrenmeye insanın ömrünün yetmeyeceğini söyledi.
“ZİHİNSEL ESNEKLİĞİ OLMAYAN BİREYLER BİREBİR YANILGIYI BİRDEN FAZLA YAPAR”
Bu noktada, akıllı insanların tecrübelerinden faydalandığına işaret eden Prof. Dr. Tarhan, zihinsel esnekliği olmayan bireylerin tıpkı yanılgıyı birden fazla yaptıklarını, lakin, zihinsel esnekliği olan bireylerin bir sorunla karşılaştıklarında, geçmiş deneyimlerini tarayarak, gelecekle ilgili varsayımlarda bulunarak süratli bir halde tahlil ürettiklerini anlattı.
“İNSAN ZİHNİ BİLGİSAYAR YAZILIMINA BENZERİ HALDE İŞLEYEN KARMAŞIK SÜREÇLERDEN OLUŞUYOR”
Zihinsel süreçlerin, insan zihninin bilgisayar yazılımına benzeri halde işlediği karmaşık süreçler olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, bunların doğuştan gelen yetenekler, öğrenilenler ve geliştirilenler olarak üç ana kategoride incelenebileceğini kaydetti.
Doğuştan gelen yeteneklerin, insanın doğduğu anda sahip olduğu genetik ve doğal yetenekler olduğunu, bu yeteneklerin, zihinsel süreçlerin temelini oluşturur ve bilgisayarın sabit programına misal bir fonksiyon gördüğünü anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Öğrenilenler ise insanın hayatı boyunca edindiği bilgi ve becerilerdir. Bu bilgiler aile, okul, tecrübeler ve çevresel etkileşimler üzere faktörlerden gelir. Öğrenilenler, insanın zihinsel kapasitesini artırır ve geliştirmesine imkan tanır. Geliştirilenler ise öğrenilen bilgi ve maharetlerin daha da ileri düzeye taşınmasıdır.” dedi.
HAFIZANIN ALTI SADIK BEKÇİSİ; 5N1K
Zihinsel esneklik becerilerininçocuk yaştan kazanıldığını, bunun için de açık bir zihin sahibi olunması gerektiğini belirten Prof. Dr. Tarhan, iletişimcilerin kullandığı ve hafızanın altı sadık bekçisi diye bilinen 5N1K kuralına atıfta bulunarak, “Bu çok istikametli düşünme demek. Kim söyledi, ne söyledi, nerede söyledi, ne vakit söyledi, nasıl söyledi… Buna altı boyutlu fikir deniyor. Bir bilgi geldiği vakit o altı tane networkü kullanıyor beyin. O bilgi beyne kalıcı bilgi olarak kaydoluyor. Bu türlü durumlarda kaydetmek yetmiyor. Daha sonra onu açıklamak gerekiyor, tartışmak gerekiyor, ilişkilendirmek gerekiyor. Akıllı insan olaylar ortasında hakikat kontaklar kurmayı başarabilen insandır. İlişkilendirme hüneridir bu. Zihinsel becerilerden biridir. Olayı öbür şeyle ilişkilendirdiğin vakit hiç kimsenin duymadığını, hiç kimsenin görmediğini görebiliyorsun ve yakalayabiliyorsun. Farklı bakış açısı getirme, farklı seçeneklerle düşünebilme yani çok istikametli düşünme yapıyorsun.” diye bilgi verdi.
İNSAN, BEYNİN TÜM KAPASİTESİNİ KULLANABİLİR
Bazıları ‘İnsan beyninin yüze 10’unu kullanıyor.” dediğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Hayır. İnsan, beyninin her vakit her kapasitesini kullanabilir. O kent efsanesi. O denli yüzde 10 diye bir şey yok. İnsan beyninde fevkalade bir kapasite var. Hepsini de kullanabilir, hiçbirini de kullanmayabilir. Einstein bir gün eğlenen genç kümesi görmüş. Hiç düşünmüyor yalnızca eğleniyor. Demiş ki ‘Bunlara koca beyne gerek yok ki bir omurilik kâfi.’ Beyni kullanma sorunu bu. Bize beyin üzere bir aygıt verilmiş yaratılıştan. Dayanılmaz bir özgür irade verilmiş. Başka hiçbir canlıda olmayan mana arayışı verilmiş. Sorgulama hüneri verilmiş. Geçmişi geleceğe sorgulama, varoluşu sorgulama… Bütün bunları yaparken yeni durumlara ahenk sağlama hüneri var. Devamlı gelişme var. Yeni bilgileri kabul etme, öğrenmeye açık olma. Sıkıntılara tahlil bulabilme. Beynimizi geliştiren bir şey bu. Onun için sıkıntıdan kaçmak yerine o sorunu nasıl çözeceğim diye beynimizi zorlarsak esnek niyet gelişiyor.” diye konuştu.
ELEŞTİRİYE AÇIK OLMA, ESNEK FİKİR GELİŞTİRMENİN KIYMETLİ BİR PARÇASI
Esnek niyet geliştirmenin, zorluklarla başa çıkma ve yeni tahliller bulma maharetiyle yakından bağlantılı olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tarhan, zorluklardan kaçınan ve kolayı tercih eden bireyler ile itaat kültürlerinde büyüyen bireylerin, ekseriyetle zihinsel marifetlerini geliştiremediklerini ve yönetilen pozisyonunda kaldıklarını, bu durumun, yeni fikirler geliştirmeyi ve keşif yapmayı engellediğini lisana getirdi.
Eleştiriye açık olmanın, esnek fikir geliştirmenin değerli bir modülü olduğunu söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Eleştiri, insanların yanlışlarını görmelerini ve düzeltmelerini sağlar. Tenkide kapalı olanlar, yeni durumlara ahenk sağlamakta zorlanabilirler ve başarılarına karşın gelişme fırsatlarını kaçırabilirler.” dedi.
“ESNEK KANISI OLAN ALZHEİMER OLMUYOR”
Zihinsel esneklik geliştirme eforuna girmekten insanı alıkoyanın inatçılık olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“İnatçılık, niyet katılığı… Niyet katılığı olan beşerler ön yargılarla hareket eder. Alışkanlıklarla hareket eder. Sahip oldukları zihinsel konforlarla hareket ederler. Yeni durumlara karşı kendilerine kapatırlar. Statükocu olurlar. Statükoculuk ve inatçılık kişinin zihinsel esnekliğinin en kıymetli düşmanıdır.
Mücadeleci ruhta olanlar zihinsel esnekliğe daha açık oluyorlar. Ve beyinlerinin büyük kapasitesini kullanıyorlar. Devamlı kullanabiliyorlar, geliştiriyorlar. Yeni durumlar açık olmak, yeni şeyler öğrenmek demek de aslında beynimizi azamî kullanmak demek. Yani beynimiz o denli bir organ ki 100 milyar üzerinde hücre var. Bu hücre ortasında her hücrenin bir hücrede 5 bin 10 bin ilişkisi var. Beyin yeni hücre, büyüme faktörü üretiyor. Yeni tecrübeler açık bireylerde beyin, yeni kök hücre üretiyor. O kök hücre beyinle göç ediyor ve öbür yerlerde irtibat kuruyor. Esnek niyeti olan şahıslar Alzheimer falan olmuyor. Alzheimer geni varsa bile kullandıkları için beyni olmuyor. Beyin ya kullan ya kaybet kuralıyla çalışıyor. Kuyu üzere su çektikçe çalışıyor. Beyni çok kullanmak için zihinsel esnekliğe, öğrenmeye açık olmak gerekiyor. Zihinsel sorgulamaya açık olmak gerekiyor. Tenkide açık olmak değerli.”
ÜMİT DUYGUSU BEYNİ ÇALIŞTIRIYOR
Beyni en çok çalıştıran şeylerin güzelleşme beklentisi ve ümit duygusu olduğunu tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “İyimser, düzgünleşme beklentisi olan, ümit duygusu yüksek şahıslar ve yeni tecrübelere açık olan kişiler… Bunlar halk ortasında şanslı olarak bilinir. Bununla ilgili bir test yapılıyor. Daima şanslı bilinen bireylerin ortak özellikleri nedir diye araştırıyorlar. Birincisi, ümit duygusu yüksek bireyler. İkincisi optimist, olayları olumlu bakan kişiler. Üçüncü de zora talip olan yeni tecrübelere açık olan şahıslar. Bu özellikleri münasebetiyle bu şahıslar şanslı zannediliyorlar.” dedi.
YENİLİĞE AÇIK BİREYLER PANİK YAPMIYOR
Farklı tecrübelere açık olma, yeni şeyler öğrenme, farklı bakış açıları kazanma ve ümit hissini muhafazanın zihinsel esnekliği artırdığına işaret eden Prof. Dr. Tarhan, zihinsel esnekliğin otomatik niyetleri ve negatif önyargıları aşmayı sağladığını lisana getirdi.
Prof. Dr. Tarhan, beynin en âlâ öğrenme dalgası olan alfa dalgalarının artırılmasının da zihinsel esnekliği desteklediğini kaydederek, “Yeniliğe açık şahıslar ve gerilim altında panik yapmazlar. Serinkanlı olabilirler. Bu nedenle zihinsel esneklik kendini değiştirme gücüdür birebir vakitte. Durumlara ahenk sağlama marifetidir.” dedi.
STATÜKOCULAR ÖĞRENEMİYOR
İnsan en uygun nasıl öğrenir diye yapılan çalışmalara işaret eden Prof. Dr. Tarhan, şunları lisana getirdi:
“Nörobilim 1995’li yıllardan sonra bir menzile girdi. Beyin daha çok keşfedildi. Beynin yeni hücre ürettiği öğrenildi. Hisler da öğrenmenin bir boyutuymuş anlaşıldı. 2000’li yıllarda Kahneman isimli bir psikolog ‘insan homo economicus değil, homo psikolojicustur’ dedi. Yani insan karar verirken yalnızca akılla karar vermiyor. Rasyonel aktör insanın psikolojisidir. Yatırım yaparken sevdiği alanlara yatırım yapıyor. Taktir övgü, itimat duygusu insanı daha çok yatırıma alışverişe teşvik ediyor. Yatırım yaparken yalnızca kar ziyan tahlili değil, insanın ruhsal muhtaçlıklarını göz önüne almak gerekiyor. Bir paradigma dönüşümü yaşandı. Bu aslında zihinsel esnekliği kazandıran bir şey oldu.
İnsan maddesel, mekanik bir varlık değil, malzeme bir varlık değil. İnsan ruhsal bir varlık. Statükocu olan beşerler öğrenemez. Hesaplayıp riske gireceksin. Riske girmeyen insan yeni şeyler öğrenemez hayatta. Onun için yeni tecrübelere açık olmak değerli.”
BEYİN YAŞLANDIKÇA MARİFET KAZANIYOR
İnsanlara beynini geliştirmek için tekliflerde de bulunan Prof. Dr. Tarhan, “Kişiler günlük hayatında gereksinimlere nazaran değişiklikler yapmalı. Her gün birebir yoldan gitmemeli. Her gün birebir yerden alışveriş yapmamalı. Her gün birebir şeyi giymemeli. Alışkanlıklarını değiştirmek değerli. Beynin her tarafını çalıştırdığı için beyin yaşlanmıyor. Beynimiz, yaşlandıkça, yaş ilerledikçe gelişiyor. Küçülse de gelişiyor beyin. Enteresan bir organ. Beynindeki maharet yaşlandıkça artıyor.” dedi.